Szachy pojawiły się w Polsce prawdopodobnie w XII wieku za panowania króla Bolesława Krzywoustego. Kronikarze milczą, w jaki sposób gra dotarła do naszego kraju, ale wiadomo, że Polacy od początku chętnie uczyli się zasad gry i w miarę upływu czasu zaczęli osiągać sukcesy. W 1930 roku nasza drużyna narodowa wygrała światową olimpiadę szachową, a jej lider Akiba Rubinstein był poważnym kandydatem do tytułu indywidualnego mistrza świata.
Nie bez powodu szachy nazywane są „królewską grą”. W języku perskim, bo z Persji gra przywędrowała do Europy, słowo schach znaczy król. Szachy są grą królów, gdyż król jest w niej bohaterem lub ofiarą. Droga do zwycięstwa wymaga rozwijania strategii polegającej na antycypowaniu kolejnych rozwiązań oraz możliwości czy konsekwencji posunięć.
Historia szachów w Polsce
Polska poznała szachy około XII wieku za panowania króla Bolesława Krzywoustego. Gra szybko zdobyła uznanie na dworze królewskim, wśród możnowładców i szlachty. Świadczy o tym fakt umieszczania elementów szachowych w herbach szlacheckich. W XIV wieku grę opisał kronikarz Janko z Czarnkowa, a w XVI wieku Jan Kochanowski w poemacie pt. „Szachy”.
W XV wieku Jan Ostroróg, wojewoda poznański i doradca królów polskich, wydał w formie manuskryptu „Naukę o szachach”. Dzieło to spłonęło w Powstaniu Warszawskim 1944. Wcześniej wykonano dziesięć fotokopii rękopisu, lecz jak dotąd nie odnaleziono żadnej z nich. W roku 1835 opublikowano pierwszy podręcznik do gry w szachy, którego autorem był Kazimierz Krupski.
Pierwszy polski klub szachowy powstał w 1893 roku w Krakowie. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku i ustabilizowaniu się sytuacji wewnętrznej w kraju nastąpił dalszy wzrost zainteresowania szachami. 11 kwietnia 1926 roku powołano Polski Związek Szachowy, a polskie szachy na arenie międzynarodowej zaczęły odnosić znaczące sukcesy.
Sukcesy szachowe w Polsce
Największym sukcesem polskich szachów było zwycięstwo w światowej olimpiadzie szachowej, która odbyła się w 1930 roku w Hamburgu z udziałem 18 reprezentacji narodowych. Liderem naszej drużyny był Akiba Rubinstein, który zdobył ponad 88 proc. punktów (13 zwycięstw, 0 porażek, 4 remisy). Polska zdobyła tytuł drużynowego mistrza świata, a rok później w Pradze srebrny medal. Pojedynki na tych turniejach są uznawane często za najważniejsze partie w polskich szachach.
W czasie II wojny światowej zginęło lub zostało zamordowanych wielu naszych czołowych zawodników. Niektórzy musieli bezpowrotnie opuścić kraj, np. czołowy szachista świata w okresie powojennym Mieczysław Najdorf, który osiedlił się w Argentynie. Ze względu na straty wojenne długo nie mogliśmy nawiązać do przedwojennych tradycji. Poważny sukces przyszedł dopiero na olimpiadzie na Malcie w 1980 roku, gdy drużyna kobieca zdobyła pierwszy brązowy medal.
Turnieje szachowe w XXI wieku
Co dwa lata w różnych miastach na całym świecie odbywa się olimpiada szachowa, impreza drużynowa organizowana przez Międzynarodową Federację Szachową. W turnieju biorą udział drużyny z ponad 180 krajów, co czyni go największym konkursem drużynowym w szachach.
Od 1938 roku zwykle w styczniu odbywa się doroczny turniej szachowy Tata Steel w holenderskim Wijk aan Zee, który przyciąga czołowych arcymistrzów z całego świata. Bogate tradycje ma również rozgrywany od 1962 roku w Hawanie na Kubie memoriał José Raúla Capablanki, nazwany na cześć legendarnego kubańskiego mistrza świata.
Świadectwem rozwoju sportu szachowego na świecie jest rosnąca lista turniejów, które rozpoczęto rozgrywać w XXI wieku. Należą do nich m.in. Norway Chess w Stavanger (Norwegia), FIDE Grand Swiss na wyspie Man, Gibraltar International Chess Festival, London Chess Classic, Sinquefield Cup w St. Louis (USA) czy Shamkir Chess (Azerbejdżan).
Rekordy polskich szachistów
Najlepsi polscy gracze szachowi od dekad należą do światowej czołówki, zdobywając tytuły i medale na najważniejszych turniejach. Najwybitniejszym zawodnikiem w polskich szachach był Akiba Rubinstein urodzony w 1882 roku w Stawisku. Szybko zyskał sławę jako genialny strateg i pionier nowoczesnej teorii szachowej.
W latach 1911-1912 zasłynął serią spektakularnych zwycięstw, wygrywając pięć wielkich turniejów z rzędu. Do tego rekordu przez wiele lat nie potrafili nawet się zbliżyć najlepsi szachiści na świecie. Wariant Rubinsteina w obronie francuskiej jest do dziś popularnym wyborem wśród arcymistrzów.
Dawid Janowski urodzony w 1868 roku w Wołkowysku regularnie rywalizował z najlepszymi graczami swojej epoki. W 1909 roku rozegrał mecz o mistrzostwo świata z Emanuelem Laskerem. Przegrał, ale jego niezwykłe kombinacje do dziś są podziwiane przez szachistów na całym świecie. Światową sławę i miejsce w księdze rekordów Guinnessa zdobył Mieczysław Najdorf, który w 1947 roku w São Paulo rozegrał 45 partii symultanicznych na ślepo.
Osiągnięcia polskich szachistów
W XXI wieku na dorobek szachistów polskich składa się sześć medali na mistrzostwach Europy oraz pięć medali szachistek na zawodach tej samej rangi. W 2002 roku na olimpiadzie szachowej w Bledzie polskie szachistki zdobyły brązowy medal.
Szansą zaprezentowania się największych talentów przed międzynarodową widownią są turnieje szachowe w Polsce. Nasze juniorki i juniorzy zaliczają się do ścisłej czołówki europejskiej i światowej. Jan Krzysztof Duda urodzony w 1998 roku w Krakowie został w wieku 10 lat mistrzem świata w swojej kategorii wiekowej.
Szachy jako sport narodowy z pewnością nigdy nie prześcigną pod względem popularności piłki nożnej czy siatkówki, ale mogą być masową szkołą logicznego myślenia, planowania i wygrywania, co przyda nam się w wielu innych dziedzinach aktywności publicznej.