Szachy to nie tylko emocjonująca gra logiczna, ale świetne narzędzie wspomagające rozwój intelektualny u dzieci i dorosłych. Jej uczestnicy niczym stratedzy na polu bitwy planują ruchy swoich pionków i podejmują decyzje, które mają wpływ na ruchy przeciwnika i całą partię. Wymaga skupienia, doskonali koncentrację i umiejętność rozwiązywania problemów. Rozwijają kreatywność, gdyż aby wygrać, trzeba znaleźć lepsze rozwiązania niż przeciwnik.
W szachy mogą grać wszyscy niezależnie od religii, wieku, rasy, płci czy statusu społecznego. Szachy wymagają szacunku dla przeciwnika i przestrzegania zasad w duchu fair play. Każdy staje do rozgrywki na równych zasadach.
Szachy a myślenie twórcze
Najwcześniejsze wzmianki o pierwowzorze dzisiejszych szachów znajdują się w Mahabharacie, monumentalnym dziele literatury hinduistycznej napisanym około 500 roku p.n.e. Za ojczyznę współczesnych szachów uważa się Indie, gdzie VI wieku naszej ery grano w czaturangę, w której wykorzystywano kostkę do losowania figury, którą ma się poruszyć gracz.
Swoje odmiany szachów mieli również Chińczycy, Persowie i Arabowie, przez co na przestrzeni lat gra przechodziła różne ewolucje. Partia odbywała się na kwadratowej desce, a jej uczestnicy posługiwali się 32 bierkami, takimi jak rydwan, żołnierz, szach, doradca, koń i słoń. Pierwszą grą, która przypominała obecne szachy, był arabski szatrandż.
Innowacyjność w grze w szachy
Szatrandż został sprowadzony do Europy przez Arabów w VIII-IX wieku po podboju Hiszpanii. Grano bierkami z nazwami podobnymi do dzisiejszych. Były to koń, wieża, goniec, skoczek, hetman, król i pion. Największą popularność średniowieczne szachy zdobyły w Hiszpanii, Francji i we Włoszech. Kolejno dotarły do Anglii, Rosji, Skandynawii i Niemiec.
Polska poznała szachy około XII wieku za panowania króla Bolesława Krzywoustego. Gra szybko zdobyła uznanie na dworze królewskim, wśród możnowładców i szlachty. Świadczy o tym fakt umieszczania elementów szachowych w herbach szlacheckich. W XIV wieku grę opisał kronikarz Janko z Czarnkowa, a w XVI wieku Jan Kochanowski w poemacie pt. „Szachy”.
Twórcze strategie szachowe
W XV wieku Jan Ostroróg, wojewoda poznański i doradca królów polskich, wydał w formie manuskryptu „Naukę o szachach”. Dzieło to spłonęło w Powstaniu Warszawskim 1944. Wcześniej wykonano dziesięć fotokopii rękopisu, lecz jak dotąd nie odnaleziono żadnej z nich. W roku 1835 opublikowano pierwszy podręcznik do gry w szachy, którego autorem był Kazimierz Krupski.
W Gdańsku i Szczecinie odkryto bierki z X-XII wieku, a w 1962 roku w Sandomierzu komplet figur pochodzących z przełomu XI i XII wieku.
Szachy w nauce i zabawie
Naukowcy badający rozwój kreatywności poprzez szachy nie mają wątpliwości, że gra otwiera przed dzieckiem ogromne możliwości intelektualne. Szachy dla dzieci i dorosłych
wpływają na polepszenie pamięci oraz wyników w nauce, poprawiają umiejętność radzenia sobie z niepowodzeniami, pomagają osiągnąć wytrwałość w działaniu oraz zwiększają koncentrację, uczą cierpliwości, tolerancji i zdrowej rywalizacji.
Nauka gry w szachy może przyjąć również formę terapii w różnego rodzaju zaburzeniach rozwoju. W niektórych szpitalach realizowany jest projekt „Rehabilitacja przez Szachy”, którego ośrodkiem pilotażowym był Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie.
Szachoterapia skierowana jest do dzieci długo przebywających w szpitalach i innych placówkach medycznych oraz wykazujących zaburzenia psychoruchowe (np. z ADHD, zespołem Aspergera, ze spektrum autystycznym).
Ćwiczenia umysłowe w szachach
Liczne badania potwierdzają pozytywny wpływ szachów na pracę naszego mózgu. Polepszają koncentrację, która jest niezbędna, jeśli chcemy odnieść sukces. Szachy rozwijają myślenie przyczynowo skutkowe. Droga do zwycięstwa wymaga rozwijania swojej strategii, polegającej na antycypowaniu kolejnych rozwiązań oraz możliwości czy konsekwencji posunięć. Szachista musi analizować różne opcje, co pozwala na rozwinięcie umiejętności planowania i podejmowania świadomych decyzji.
Dzięki szachom możliwy jest rozwój umiejętności analitycznych i kreatywnych. Gra uczy, jak rozwiązywać problemy logiczne i matematyczne. Każda partia to wyzwanie, w którym trzeba znaleźć optymalne rozwiązania. Każdy ruch wymaga przemyślenia, analizy i planowania kolejnych posunięć. Zarówno dzieci, jak i dorośli uczą się czekać na swoją kolej, nie spieszyć się i koncentrować na długoterminowych celach.
Znaczenie kreatywności w szachach
Gra w szachy wymaga od gracza opracowania strategii, taktyki i planów. Istnieje wiele strategii i otwarć, które można wykorzystać w grze w zależności od preferencji gracza i sytuacji na planszy. Znamy wiele ćwiczeń szachowych, które pozwalają na rozwijanie umiejętności kreatywnych i innowacyjnych. Jednym z nich są szachy błyskawiczne, gdzie gracz ma tylko kilka minut na wykonanie ruchu.
Doświadczony gracz potrafi przewidzieć kilka, a nawet kilkanaście posunięć do przodu. Szachy są dla każdego, a ich pozytywny wpływ na funkcjonowanie i sprawność mózgu można obserwować z każdą kolejną partią. Królewska gra pomaga w budowaniu pewności siebie. Decyzje, czy to dobre, czy gorsze uczą graczy odpowiedzialności za swoje czyny oraz ponoszenia konsekwencji własnych działań.
Szachy wymagają opanowania nerwów, spokoju, siły woli. Zwiększają nasze możliwości interakcji z innymi ludźmi, a także sprawdzają naszą postawę w konkurencyjnym środowisku. Gra pokazuje, że sukces wymaga ciężkiej pracy, nie ma drogi na skróty czy możliwości zmiany reguł. Tylko kreatywne podejście do gier strategicznych gwarantuje powodzenie w dłuższej perspektywie czasowej.